Basma deneyi işlem itibarı ile çekme deneyinin tamamen tersidir. Basma deneyi de çekme deneyi makinelerinde yapılır. Basma kuvvetlerinin uygulandığı malzemeler genellikle basma deneyi ile muayene edilir. Tatbikatta basma kuvvetlerinin uygulandığı yerlerde kullanılan malzemeler genellikle gevrek malzemelerdir. Gri dökme demir, yatak alaşımları gibi metalik ve tuğla, beton gibi metal dışı malzemelerin basma mukavemetleri, çekme mukavemetlerinden çok daha yüksek olduğundan, bu gibi malzemeler basma kuvvetlerinin uygulandığı yerlerde kullanılırlar ve basma deneyi ile muayene edilirler.
Basma deneyi ile de malzemelerin mekanik özellikleri tespit edilebilir. Basma deneyi sırasında numunenin kesiti devamlı olarak arttığından, çekme deneyinde görülen «Boyun» teşekkülü problemi yoktur. Basma deneyi bilhassa gevrek ve yarı gevrek malzemelerin sünekliğini ölçmede çok faydalıdır, zira bu malzemelerin sünekliği çekme deneyi ile hassas olarak ölçülemez. Bu malzemelerin çekmede % uzama ve % kesit daralması değerleri hemen hemen sıfırdır. Basma deneyinin diğer bir avantajı da çok küçük numunelerin bile kullanılabilmesidir. Bu avantaj, bilhassa çok pahalı malzemelerle çalışıldığında veya çok az miktarda malzeme bulunduğu durumlarda çok faydalıdır.
Basma numunelerinde, üniform bir gerilme durumu elde edilmesi gayesiyle yuvarlak kesitli numuneler tercih edilir. Fakat kare veya dikdörtgen kesitli numuneler de kullanılabilir.
Basma numunelerinde önemli olan bir özellik, numunenin çapı (d0) ile yüksekliği (h0) arasındaki orandır. Bu oranın (h0 /d0) çok büyük olması, numunenin deney sırasında bükülmesine ve gerilmelerin numune üzerinde homojen olarak dağılmamasına sebep olur, dolayısıyla yanlış sonuçlar elde edilir. Bu sebeple pratikte üst limit olarak (h0 /d0) 1,5 oranı tavsiye edilir. Numune boyutlarının (h0 /d0 ) 2 oranı en fazla kullanılan orandır. Bununla beraber, farklı malzemeler için farklı (h0 /d0 ) oranı kullanılmaktadır. Metalik malzemeler için basma numunelerinde genellikle h0 /d0 = 2 oranı kullanılır.
Basma deneyi, basma plakaları birbirine paralel olan bir makine ile yapıldığından numunelerin itina ile hazırlanmış olması gerekir. Basma numunelerinde yükün kullanıldığı alt ve üst yüzeyler numunenin düşey eksenine dik ve birbirine paralel olmalıdır. Basma deneyinde parçaların deformasyonu ve kırılması çeşitli şekilde olabilir. Sünek malzemeler, genellikle deney sırasında kırılmadan deforme olurlar ve şişme göstererek yığılırlar. Gri dökme demir gibi gevrek malzemelerde kırılma, genellikle kayma ile numunenin iki parçaya ayrılması şeklinde olur. Pirinç gibi yarı- gevrek malzemelerin kırılması ise koni şeklinde olur.
ISO 604, 03/2002 Plastik malzemelerin basma özelliklerinin belirlenmesi
ASTM D 695, 1996 Sert plastiklerin basma gerinimlerinin belirlenmesi
DIN 50106, 12/1978 Metal malzemelerinin Basma/Eğme deneyi
